Święcenia w czasach apostolskich

Już w czasach Nowego Testamentu ordynacja wybranych do posług przedstawicieli wspólnot dokonywała się za sprawą dwóch istotnych czynności, jakimi były nałożenie rąk i modlitwa. Dzięki temu w pierwotnym Kościele z pewnością funkcjonowała lokalna hierarchia. W drugim stuleci dokonał się bardzo ważny proces kształtowania się struktur Kościoła, a tym samym różnicowania poszczególnych urzędów wynikających z sakramentu święceń. Świadectwem tego procesu są Listy napisane przez Ignacego, biskupa w Antiochii, w których po raz pierwszy zostaje wyraźnie określona hierarchia kościelna wraz z wyodrębnieniem trzech urzędów, to znaczy biskupa, prezbitera i diakona.

W pierwotnym Kościele kapłanem określano zasadniczo tylko biskupa, którego obowiązkiem było przewodniczenie Eucharystii, udzielaniu sakramentów inicjacji chrześcijańskiej, sprawowaniu sakramentu pokuty, głoszenie Ewangelii i troska o jedność lokalnego Kościoła. W tym okresie pomocnikami byli prezbiterzy, którzy asystowali podczas liturgii i współpracowali w głoszeniu słowa Bożego i kierowaniu wspólnotą.

W III wieku za sprawą prześladowań oraz powstawaniu nowych gmin chrześcijańskich prezbiterzy otrzymywali coraz większą samodzielność, a zakres ich posługi ulegał rozszerzaniu. W zastępstwie biskupów zaczęli sprawować Eucharystię i udzielać innych sakramentów. Skutkiem tego było zjawisko nazywania prezbiterów kapłanami.

Święcenia według Tradycji Apostolskiej

Jednym z najstarszych dokumentów  dotyczących święceń jest Tradycja Apostolska, napisana w Rzymie przez Hipolita około 215 roku. Stanowi ona ważne świadectwo w kontekście rozwoju liturgii święceń. Zawarty tam opis ukazuje święcenia w kontekście celebrowanej przez wspólnotę dniu Pańskim Eucharystii. Jest tam zawarta modlitwa podczas święceń biskupa oraz informacja, że wyświęcony biskup przewodniczył Eucharystii.

Jeśli chodzi o święcenia prezbiteratu, to znajdujemy tam informację o nałożeniu rąk przez biskupa oraz nałożenie rąk przez kolegium prezbiterów. Głównym szafarzem jest biskup, gdyż to on posiada władzę przekazywania sakramentalnej łaski, jednak gest nałożenia rąk wykonują także pozostali prezbiterzy. Czynią tak, ponieważ w ten sposób przekazują wyświecanemu kandydatowi wspólnego im wszystkim Ducha, w którym oni jako członkowie kolegium prezbiterów uczestniczą. Nałożeniu rąk towarzyszy modlitwa odmawiana przez biskupa.

Przy święceniach diakonatu ręce nakłada tylko biskup, ponieważ diakona nie wyświęca się do kapłaństwa, lecz dla posługiwania biskupowi.

Święcenia w dawnej liturgii rzymskiej

Wolność religijna miała wpływ na funkcjonowanie Kościoła. Prezbiterzy przejmowali coraz więcej obowiązków biskupich, w konsekwencji czego w V wieku to zasadniczo prezbiterzy zaczęli sprawować posługę udzielania sakramentów.

W Rzymie Świecenia dokonywały się nadal w niedzielę.

Ordo Romanus XXXVI oraz Ordo Romanus XXXIX zawierają szczegółowe procedury przed przyjęciem święceń:

W poniedziałek kandydaci do prezbiteratu zgłaszali się do papieża i składali przysięgę na relikwie świętych, deklarując, że nie popełnili żadnego z czterech grzechów głównych

We środę gromadzili się w bazylice Matki Bożej Większej na sprawowaniu liturgii stacyjnej. Lektor odczytywał nazwiska kandydatów i zwracał się z prośbą do wiernych o wyjawienie uzasadnionych zarzutów, jeśli ktoś posiadał zastrzeżenia.

Ta sama ceremonia była powtarzana w piątek

Obrzęd święceń odbywał się w sobotę wieczorem w bazylice świętego Piotra.

Papież wygłaszał przemówienie, w którym wymieniał kolejno kandydatów, następnie zwracał się do zgromadzonych wiernych o wyrażenie opinii.

Po odmówionej przez papieża kolekcje rozpoczynała się liturgia słowa.

Po ostatnim czytaniu miały miejsce właściwe obrzędy święceń. Papież wzywa zgromadzonych wiernych do modlitwy za kandydatów, którą stanowiła litania ułożona z całej serii wezwań Kyrie. (w VIII wieku po raz pierwszy pojawiła się wzmianka o dołączenie do litanii prośby do Boga, aby tych wybranych pobłogosławił, uświęcił i konsekrował). Podczas jej odmawiania postawę prostracji (leżenie krzyżem) przyjmował biskup jak również mający przyjąć święcenia kandydaci. Od razu po tym następuje kolekta,   nałożenie rąk i modlitwa konsekracyjna.     

W dokumencie Ordo Romanus XXXIV jest ukazany opis święceń. Archidiakon przyprowadza kandydata  przed ołtarz, zdejmował z niego dalmatykę, wręczał ornat, następnie prowadził do biskupa, biskup i prezbiterzy nakładali ręce, biskup wypowiadał słowa modlitwy konsekracyjnej, znak pokoju od biskupa i obecnych prezbiterów, po czym następowała proklamacja Ewangelii oraz dalszy przebieg Mszy świętej.

Potyfikał Rzymsko-Germański 950-962

W X wieku na terenach niemiecki zostaje dodane przyrzeczenie posłuszeństwa biskupowi.

Zostaje określony cel prezbiteratu: składać ofiarę, błogosławić , przewodniczyć, przepowiadać, chrzcić.

Nałożenie rąk, modlitwa święceń, założenie stuły i ornatu, namaszczenie dłoni, przekazania kielicha i pateny.

Pontyfikał ten zostaje przejęty przez Rzym na koleje wieki. W XIII wieku pojawia się informacja o koncelebrze Mszy świętej przez nowo wyświęconych prezbiterów wraz z biskupem, który przewodniczy.

Pewne reformy zostały wprowadzone i znalazły swoje urzeczywistnienie w reformach Soboru Trydenckiego. Struktura liturgii odwoływała się do wcześniejszych pontyfikałów.

Struktura i teologia liturgii święceń po Soborze Watykańskim II

Zostaje opracowana nowa księga zawierająca obrzędy święceń biskupich, prezbiterów i diakonów.

Struktura liturgii święceń:

• Obrzędy wstępne
• Liturgia Słowa
• liturgia sakramentu święceń
• obrzędy zakończenia

Obrzędy święceń rozpoczynają się bezpośrednio po Ewangelii. Poprzedza jest w każdym przypadku postawa prostracji kandydatów.

Sakramentalny znak wyraża się poprzez nałożenie rąk biskupa oraz odpowiednią modlitwę święceń.

Udzielanie święceń powinno dokonywać się w łączności z Mszą Świętą, w której wierni licznie uczestniczą, a zwłaszcza w Dzień Pański.  

Obrzędy święceń biskupa

• Bezpośrednio po Ewangelii:
• jeden z asystujących prezbiterów zwraca się do biskupa – głównego szafarza święceń z prośbą o udzielenie sakramentu, po czym odczytuje dokument nominacyjny Stolicy Apostolskiej.
• W homilii podkreśla się apostolskie pochodzenie urzędu biskupiego, przekazywanego przez nałożenie rąk.
• Po homilii następuje przyrzeczenie elekta.
• Litania do wszystkich świętych, w czasie której kandydat przyjmuje postawę prostracji.
• Biskupi nakładają w milczeniu ręce,
• następuje modlitwa święceń, w czasie której dwaj diakoni trzymają nad głową elekta księgę Ewangelii.

Następują obrzędy wyjaśniające:

• Wręczenie księgi Ewangelii – symbolizuje wierne głoszenie słowa Bożego
• Namaszczenie dłoni – symbolizuje szczególny udział biskupa w kapłaństwie Chrystusa
• Nałożenie pierścienia – symbolizuje wierność biskupa Kościołowi
• Wręczenie pastorału – symbolizuje przekazanie władzy rządzenia
• Pocałunek pokoju – symbolizuje przyjęcie do kolegium biskupów

 Bo przyjęciu święceń biskupich biskup, w swojej diecezji, przewodniczy liturgii.

Obrzęd święceń prezbiteratu

Obrzęd święceń rozpoczyna się bezpośrednio po Ewangelii.

• Każdy z kandydatów zostaje wezwany z imienia i nazwiska, potwierdzając swoją obecność. Jeden z prezbiterów prosi biskupa o udzieleniu święceń wymienionym wcześniej kandydatom.
• Biskup wygłasza homilię, w której wyjaśnia istotę urzędu posługiwania prezbiterów.
• Przyrzeczenie kandydatów, które dokonuje się w dialogu z biskupem. (1 pytanie o dobrowolność, 2 o pilne i mądre pełnienie posługi słowa, 3 o gotowość sprawowania misteriów ).
• Przyrzeczenie posłuszeństwa – każdy kandydat podchodzi do biskupa i wkłada ręce w ręce biskupa.
• Wezwanie do modlitwy za kandydatów: Litania do Wszystkich świętych, kandydaci przyjmują postawę prostracji.
• Włożenie rąk przez biskupa i pozostałych prezbiterów
• Modlitwa konsekracyjna biskupa

Następują obrzędy wyjaśniające

• Nałożenie szat prezbiterom
• Namaszczenie dłoni
• Wręczenie prezbiterom pateny z chlebem i kielicha z winem.

Następuje dalsza część Liturgii Eucharystycznej. W modlitwie eucharystycznej jest specjalna wstawka z modlitwą za nowo wyświęconych prezbiterów.   

Obrzędy święcenia diakonatu

Obrzęd rozpoczyna się po Ewangelii:

• Każdy z kandydatów zostaje wezwany z imienia i nazwiska, potwierdzając swoją obecność. Jeden z prezbiterów prosi biskupa o udzieleniu święceń wymienionym wcześniej kandydatom.
• Biskup wygłasza homilię, w której wyjaśnia istotę urzędu posługiwania diakonów.
• Przyrzeczenie kandydatów, które dokonuje się w dialogu z biskupem. (1 pytanie o dobrowolność, 2 o gotowość pełnienia posługi w duchu pokornej miłości, 3 zachowywanie tajemnicy wiary w czystym sumieniu, 3 o sprawowanie Liturgii Godzin w intencjach Kościoła 4 o przestrzeganie celibatu).
• Przyrzeczenie posłuszeństwa – każdy kandydat podchodzi do biskupa i wkłada ręce w ręce biskupa.
• Wezwanie do modlitwy za kandydatów: Litania do Wszystkich świętych, kandydaci przyjmują postawę prostracji.
• Włożenie rąk przez biskupa
• Modlitwa konsekracyjna biskupa

Obrzędy wyjaśniające

• Nałożenie szat diakońskich (stuła i dalmatyka) – symbolizuje zewnętrzy znak posługiwania
• Wręczenie księgi ewangelii – symbolizuje obowiązek głoszenia Ewangelii
• Pocałunek pokoju – symbolizuje przyjęcie diakonów do służby